Michał Antuszewicz, Dariusz Janas, Andrzej Kaczmarowski, Józef Karwacki,

Marek Kuriata, Julian Sobala

 

 

 

 

 

 

INWENTARYZACJA

 

 

 

 

 

DÓBR KULTURY

MATERIALNEJ WE

WSI PISKORZÓW

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wrocław 2007

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Spis treści

 

 

 

 

 

 

 

 

I. Wstęp

II. Historia Piskorzowa

1) Nazwa i położenie wsi

2) Historia wsi

      III. Układ przestrzenny wsi i jej zabudowa

 

 

 

 

      1) Wiadomości ogólne

               2) Zabudowanie

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV. Wartości kulturowe wsi

V. Katalog

 1) Obiekty wpisane do rejestru zabytków

 

 

 

 

 

 

 2) Obiekty postulowane do wpisania

 

 

 

 

 

 

 3) Obiekty objęte ewidencją zabytków

 

VI. Postulaty konserwatorskie

VII. Plany zagospodarowania wsi

VIII. Bibliografia

 

---

 

 I. Wstęp

W ramach zajęć z metodyki historycznych badań regionalnych, w dniach 11-13 maja 2007 r. odbył się wyjazd do wsi Piskorzów, którego celem było przeprowadzenie inwentaryzacji miejscowych dóbr kultury materialnej.

 

 

 

 

 

Inwentaryzację przeprowadzono w trzech etapach. Pierwszy, poprzedzający właściwą wizję lokalną, polegał na zdobyciu informacji o historii wsi. Wykorzystano do tego celu zasoby:

1.   Gabinetu Śląsko-Łużyckiego Uniwersytetu Wrocławskiego - Bibliografia historii Śląska; Knie, Alfabetyczny słownik historii miejscowości; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych państw słowiańskich; J. Mandzicki, Historia Kościoła Katolickiego na Śląsku,

2.   Działu Kartografii Biblioteki Instytutu Geografii - Messtischblatt 1883, uzupełniona w 1902,1930,

3.  Informacji    dostępnych   na   stronie    internetowej    gminy   Pieszyce http://bip.pieszyce.sisco.info/

4. Strony internetowej Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków

 Następujący po nim drugi etap polegał na wizji lokalnej przeprowadzonej w Piskorzowie, ze szczególnym naciskiem na układ przestrzenny wsi, rozmieszczenie budynków w ramach gospodarstw, wciąż istniejące bądź użytkowane budynki sprzed 1945 roku. Pomocą w tym zadaniu były mapy geodezyjne i dawne mapy niemieckie. Zwrócono także uwagę na takie elementy jak poniemieckie metalowe płoty, czy oryginalne studzienki kanałowe. W opisach budynków uwzględniono ich bryłę, stan zachowania, charakterystyczne elementy architektoniczne. Próby datacji oparto na datach znajdujących się na samych budynkach, mapach i starych zdjęciach, a także obserwacji detalu architektonicznego.

 

 

 

 

 

W opisach wnętrz budynków zwrócono uwagę głównie na oryginalność elementów wnętrza, jak układ izb, strop, sklepienie i więźba dachowa, klatki schodowe, posadzki i piwnice. Ale także takie sprzęty jak stare urządzenia przemysłowe, rolnicze bądź domowe: oryginalne piece kaflowe, wanny, elementy instalacji elektrycznej, czy nawet kurioza - jak wypalona na belce jednego z domów swastyka. Wizją objęto także wpisany do rejestru kościół ... a także postawiony w jego pobliżu krzyż pokutny, które jednak - ze względu na fakt ich wpisania do rejestru zabytków - bliżej badane nie były. Podobnie nie udało się uwzględnić w inwentaryzacji starego niemieckiego cmentarza protestanckiego, ze względu na jego całkowitą likwidację po wojnie - obecnie zostało po nim tylko puste miejsce koło kościoła.

Kolejnym etapem była kwerenda przeprowadzona w zbiorach Gabinetu Śląsko -Łużyckiego Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie skorzystano z:

1.  Niemieckich opracowań historii gminy, jak B. Lammersa Geschichte des Ortes Peterswaldau, czy R. Schueda, Aus der Geschichte von Peterswaldau und der Besitzer des Ortes; Zimmermanna. Beitraege zur Beschreihung von Schlesien, Brieg 1785,

2.    J.Kniego, Uebersicht aller Doerffer, Staedte, und anderen Orte der Königlich Preussischen Provinz Schlesien,

3.      Niemieckich ksiąg adresowych: Schlesisches Gueter-Adressbuch, Breslau 1930, Landwirtschaftliches Adressbuch der Rittergueter, Gueter und Groesseren Hoefe der Provinz Schlesien, Leipzig 1921.

Kwerendą objęto również zasoby Archiwum Państwowego we Wrocławiu, a ściślej Akta Komisji Generalnych

 

 

 

 

Po jego śmierci w 1636 roku jego dobra, w tym Piskorzów, dziedziczy syn Ernst[9], z którego listu z 1651[10] wynika, że po wojnie trzydziestoletniej Piskorzów został prawie całkowicie wyludniony po powtarzających się przemarszach wojsk szwedzkich i cesarskich. W 1690 roku przeszedł na osiągającego pełnoletniość, młodszego syna Ernsta - Karola Aleksandra von Gellhorn[11]. W 1700 roku wdowa po nim - ostatnim z Gellhornów, Maria Eliza von Beck sprzedała Piskorzów Hansowi von Zedlitz[12] , a od niego z kolei kupił kupiec Bernhard Bonit von Morenthal (1708), później uszlachcony[13]. Z jego rządami w Pieszycach wiązał się przede wszystkim szybki rozwój tkactwa. To on w 1712 odnowił zniszczoną po wojnie miejscowość Klein-Peterswaldau[14] i nadał jej od imienia swojej żony Anny Doroty nazwę Dorotheenthal[15], pod którą funkcjonuje do dziś jako część Piskorzowa. Nowo założone siedlisko miało charakter osady rzemieślniczej[16].

 

Dobra powiększono 3 kwietnia 1708 o ponownie dokupione; Piskorzów, Nowiznę i Mościsko. B. Mohrenthal wydzierżawił w 1712 za 16 500 florenów swemu rządcy Samuelowi Willerowi[17]. Zakup przez Mohrenthala dóbr w Piskorzowie i Nowiźnie uczynił go prawdziwie bogatym[18]. Bernard Mohrenthaal zmarł w 1719 roku zostawiając swoje dobra żonie Dorocie. Ta odsprzedała je Erdmanowi von Promitzowi. Nowy pan Pieszyc i Piskorzowa niedługo potem kazał wybudować kościół w Piskorzowie[19].

 

Okolice Pieszyc, w tym Piskorzów dotknął bardzo poważnie pożar w roku 1736, który spalił znaczną część mieszkań i zabudowań gospodarskich. Straty były tak duże, że można było je porównać do tych z okresu 1618-1648.

Wojny śląskie i śmierć Promitza przyniosły w 2 pół. XVIII w. kryzys tkactwa w Pieszycach oraz okolicznych miejscowościach.

 

W 1761 również zaraza bydła spowodowała wiele szkód. W 1765 roku wieś przeszła na kolejną szlachecką rodzinę, tym razem Stolberg - Wernigerode i jeszcze w Księdze Adresowej z 1921 roku folwark w Piskorzowie przypisany jest do majoratu Stolberg - Wernigerode auf Kreppelhof[20].

 

Tab. l Wartość produkcji wyrobów przemysłu tkackiego w miejscowościach okręgu dzierżoniowskiego w talarach[21].

 

Lata	1792/93	1794/95	1799/1800
Piskorzów	15000	13000	10870

 

 

---

 

[1] Schlesisches Gueter-Adressbuch, Breslau 1930, poz 1249, s.330.

[2] S. Rospond, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, Warszawa 1970, s.450.

[3] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowniańskich 1816.

[4] J. Mandzicki, Historia Kościoła Katolickiego na Śląsku, T.3, Warszawa 2005, s. 154.

[5] B. Lammers, Geschichte des Ortes Peterswaldau am Eulengebirge, 1884, s. 13.

[6] M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku, s. 42.

[7] R.Schued, Aus der Geschichte von Peterswaldau und der Besitzer des Ortes, Reichenbach 1869, s.8.

[8] tamże, s.l 1-12.

[9]  tamże s.9.

[10] tamże, s.9.

[11] B. Lammers, Geschichte..., s.53.

[12] R.Schued, Aus der Geschichte, s.l9.

[13] B.<span lang="EN-U