Mariusz Kozak, Michał Krenz, Aleksandra Krynicka, Michał Kurzyński, Michał Kwiatkowski, Paulina Majda, Grzegorz Mniedło, Rafał Olek, Anna Sarkowska, Radosław Seweryn

Inwentaryzacja dóbr kultury materialnej sołectwa Rościszów (Gmina Pieszyce)
Wrocław 2007

SPIS TREŚCI:

 
I. WSTĘP
II. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
III. ZARYS HISTORII WSI
III. l. ETYMOLOGIA NAZWY
III. 2. HISTORIA
IV. ANALIZA UKŁADU PRZESTRZENNEGO WSI
V. 1. KATALOG ZABYTKÓW
V. 2. OBIEKTY WPISANE DO REJESTRU
V. 3. OBIEKTY POSTULOWANE DO WPISANIA DO REJESTRU ZABYTKÓW
V. 3. OBIEKTY OBJĘTE EWIDENCJĄ ZABYTKÓW
VI. PROGRAM REWITALIZACJI ROŚCISZOWA
VI. l. PROPOZYCJE ZAGOSPODAROWANIA ROŚCISZOWA
VII. BIBLIOGRAFIA
VIII. l. ROŚCISZÓW NA PRZEDWOJENNYCH FOTOGRAFIACH
VIII. 2. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA DO KATALOGU ZABYTKÓW
VIII. 3. PROCES ROZWOJU WSI W OPARCIU O MAPY


I. Wstęp. 

Praca dotyczy sołectwa Rościszów, położonego w gminie Pieszyce, stanowiącego integralną część powiatu dzierżoniowskiego. Zawiera zarys historyczny wsi oraz program inwentaryzacji wybranych zabudowań, które zdaniem autorów przedstawiają dużą wartość historyczną i architektoniczną. Jako uzupełnienie w pracy znajdują się fotografie ukazujące obecny stan omawianych obiektów. 
Niniejsza praca nie obejmuje badań archeologicznych jak również nie wyznacza stref ochrony konserwatorskiej.
W ramach zajęć z metodyki historycznych badań regionalnych, w dniach 11-13 maja 2007 r. odbył się wyjazd do miejscowości Rościszów, którego głównym celem było przeprowadzenie inwentaryzacji miejscowych dóbr materialnych. W naszych badaniach wyszczególnić można 3 etapy. Pierwszym z nich, jeszcze przed przeprowadzeniem wizji lokalnej, było zebranie materiałów pozwalających nam szczegółowo zapoznać się z historią wsi.
Nie dysponowaliśmy niestety obszernym materiałem źródłowym jak również monografiami poświeconymi historii czy też architekturze Rościszowa¹ . Na uwagę zasługują opracowania, zajmujące się tematyką ziemi pieszyckiej oraz Dzierżoniowa, przynoszące pojedyncze wzmianki na temat historii Rościszowa, kształtującej się na przestrzeni minionych wieków.
Z najważniejszych pozycji należy wymienić pracę zbiorową Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku² , autorstwa wrocławskich historyków M. Golińskiego,
J. Kęsika oraz L. Ziątkowskiego, dającą podstawowy zręb informacji na temat Rościszowa na przestrzeni minionych wieków, jak również prezentującą niezwykle bogatą bazę bibliograficzną, odnośnie interesującego nas zagadnienia. Ponadto nieocenione okazały się informacje zawarte w Słowniku Geografii Turystycznej Sudetów³, które stanowiły niejako osnowę wątków problemowych naszej pracy.
Jak najbardziej obiektywne a zarazem rzetelne ujęcie dziejów Rościszowa, zmieniających się stosunków własnościowych, fluktuacji w mozaice wyznaniowej czy też transformacji w strukturze demograficznej w poszczególnych latach, zostały przez nasz zespół opracowane w toku wnikliwych studiów nad XIX wiecznym monografiami niemieckimi. Podstawowymi pozycjami wydają się być: Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl Preuβ. Provinz Schlesien, autorstwa J.G. Kniego⁴ , Geschichte des Ortes Peterswaldau am Eulengebirge und kreise Reichenbach in Schlesien pióra B. Lammersa⁵ oraz Silesia Sacra-Historisch-statistisches Handbuch über das evangeliche Schlesien⁶ . Ponadto dokonując wizji lokalnej, mieszkańcy wsi dostarczyli nam wielu informacji, które po skonfrontowaniu z materiałem źródłowym, w niektórych przypadkach okazały się cenną wskazówka przy pisaniu pracy.
Nieodzownymi okazały się również materiały ikonograficzne (zbiór widokówek Muzeum Narodowego we Wrocławiu), źródła o charakterze kartograficznym - mapy geodezyjne, katastralne - stanowiące podstawę wiedzy o strukturze topograficznej Rościszowa, oraz archiwalia, dzięki którym udało nam się odtworzyć strukturę własnościową ⁷.
Po przybyciu do Rościszowa rozpoczęliśmy drugi etap pracy, który stanowiło przeprowadzenie wizji lokalnej wsi. Początkowo zorientowaliśmy się w układzie przestrzennym. Przy opisie budynków zwracaliśmy uwagę na zachowanie oryginalnych elementów, takich jak dachówka, więźba dachowa, stolarka okienna, otynkowanie, drzwi. Interesowały nas także zabudowania gospodarcze, oryginalne płoty i ogrodzenia, studnie.
Następnie, wychodząc od empirii dokonaliśmy diagnozy stanu obecnego, klasyfikując wstępnie poszczególne obiekty, w stosunku skali ich potencjalnej rewitalizacji, oceniając stopień historycznych fluktuacji struktur osadniczych. Metoda ta, która najpełniej realizuje hasła prospektywności i kompleksowości dokumentacji konserwatorskiej, daje tym samym szeroki pryzmat badania architektonicznego, konserwatorskiego i historycznego obiektów zabytkowych.
Katalog zabytków składa się z trzech części: pierwsza to wykaz zabytków wpisanych już do rejestru prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, druga to zabytki postulowane, trzecia to obiekty objęte ewidencją zabytków.
Niestety nie mieliśmy możliwości obejrzenia wszystkich budynków, co w dużym stopniu utrudniło nam pracę.

II. Środowisko przyrodnicze

Rościszów to bardzo duża i rozległa wieś, stanowiąca formalnie dzielnicę Pieszyc. Ciągnie się na długości około 3,5 km (wraz ze Szczytowem), w dolinie Kłomnicy na wysokości około 350 - 550 m. Górna część leży w dolinie Sowiego Potoku u stóp Głodówki. Od północy Rościszów osłaniają: Głodówka i Olbrachtówka, a od południa Kocioł, Zameczna Góra i Grodzisko. Dolina, w której leży Rościszów, należy do ładniejszych zakątków północno -wschodniej części Gór Sowich ⁸.

Zbocza wzniesień w większości porośnięte są lasami bukowo - świerkowymi, regla dolnego ze znaczną domieszką innych gatunków : sosny, modrzewia, jarzębiny, brzozy i klonu. Na terenie lasów należących do Rościszowa, rośnie buk zwyczajny (Fagus silvatica) - pomnik przyrody o obwodzie 4,4 m. Skrajem lasów, na południe od wsi, prowadzi granica Parku Krajobrazowego Gór Sowich.
Użytków rolnych w Rościszowie jest niewiele. Większe ich połacie (głównie łąki) ciągną się powyżej wsi, a rozległe pola uprawne leżą dopiero na obszarze Kotliny Dzierżoniowskiej, na Przedgórzu Sudeckim, pomiędzy Rościszowem a Pieszycami ⁹.
Główna część zasobów wód podziemnych jest zasilana z obszaru sowiogórskiego. Wody podziemne występują w utworach porowych czwartorzędu oraz w uszczelnionych utworach metamorficznych prekambru. Wodonośność podłoża jest niska: na obszarze przedgórskim przeciętnie 5-10 m3/h). a na obszarze sowiogórskim nieco większa (10-30 m3/h). Na obszarze przedgórskim przeważają utwory powierzchniowe przepuszczalne lub półprzepuszczalne, natomiast w części sowio-górskiej dominują utwory nieprzepuszczalne (gliny zboczowe, gliny deluwialne). Główne strefy wód użytkowych są jednak dobrze izolowane od powierzchni terenu (także na obszarze przedgórskim). Retencja podziemna jest niska; w części sowio-górskiej obniżona wskutek dominacji spływu podpowierzchniowego, z pominięciem stref głębszych. Punktowo stwierdza się występowanie wód podziemnych zanieczyszczonych z powierzchni ¹⁰.
Przejdźmy do omówienia warunków klimatycznych. W półroczu ciepłym klimat jest typu chłodnego, pochmurnego, lub bardzo pochmurnego i wilgotnego. W półroczu chłodnym klimat jest typu ciepłego, umiarkowanie słonecznego i umiarkowanie wilgotnego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 4-5°C, a średnia temperatura najcieplejszego miesiąca lipca to 12-13°C, z kolei najchłodniejszego stycznia -3 do -4°C. Średnia roczna suma opadów wynosi: w części przedgórskiej 620-700 mm, w Rościszowie 805 mm, a w wyżej położonych partiach gór prawdopodobnie przekracza 900 mm; w półroczu letnim (V-X) opad obejmuje około 68% sum rocznych w części przedgórskiej, do 64,2% Rościszowie; w częściach najwyżej położonych prawdopodobnie osiąga poniżej 60%. Notuje się przewagę wiatrów z kierunku południowego (17-18%), a drugorzędnie - z zachodniego. Średnia maksymalna grubość pokrywy śnieżnej wynosi ok. 30 cm, natomiast maksymalna dochodzi do 100-150 cm. Czas trwania pokrywy śnieżnej wynosi około 80 dni. Obszar cechuje zwiększona frekwencja burz atmosferycznych: średnio 26-28 dni. Zmniejszona jest frekwencja dni z mgłą: średnio do 30 dni w roku. Klimatyczny bilans wodny jest silnie dodatni (100-200 mm) ¹¹.

III. Zarys historii wsi

III. l. Etymologia nazwy

Nazwa wsi, tj. Syfrydesdorf została po raz pierwszy wymieniona w dokumencie księcia świdnickiego Bernarda, wydanym 28 września 1322 roku w Oettingen w Bawarii ¹². Jest to nazwa dzierżawcza, w tłumaczeniu na język polski oznacza: wieś Syfryda. Owym tajemniczym Syfrydem, mógł być człowiek o takim mianie, wymieniony w dokumencie Henryka III, wystawionym 2 Kwietnia 1258 w Środzie Śląskiej. Rzeczony Syfryd uzyskał w nim potwierdzenie księcia, iż nabył od swego pana Ottona de Wilin, dziedziczne sołectwo w Petriswald wraz z wyszczególnionymi tam prawami ¹³. Miano interesującej nas wsi zmieniało się wielokrotnie, przyjrzyjmy się zatem jak brzmiało ono na przestrzeni kilku stuleci. Dla roku 1368 mamy poświadczoną nazwę Syffredisdorff ¹⁴. W roku 1548 nazwa wsi brzmiała Steynichten Seyversdorff ¹⁵.

W latach 1666/1667 ¹⁶, 1701 ¹⁷, 1797 ¹⁸ wieś zwała się Steinseiffersdorf. Piszący w I połowie XIX wieku J.G. Knie, wymienia nazwę Steinseifersdorf ¹⁹. Od tej pory aż do końca swego istnienia w niemieckiej Rzeszy wieś nosiła właśnie takie miano. Nazwa wsi zachowała przez wieki swój podstawowy człon-wieś Syfryda, zastanawiające jest natomiast to w jakich okolicznościach do nazwy doszedł prefix „Stein", oznaczający kamień. Niestety źródła nie wyjaśniają nam tej kwestii i skazani jesteśmy tylko na domysły. Być może nastąpiło to w wyniku powstawania licznych budowli murowanych i chciano silnie zaakcentować, iż oto „drewniana wieś Zygfryda" przeistoczyła się w „kamienną"?
Rok 1945 kończy historię niemieckiego Steinseifersdorfu. W kilka miesięcy po wojnie nazwa wsi została zmieniona na Kamieniec ²⁰. Jednak jeszcze w tym samym roku obowiązują inne nazwy: Rozciszów, Rosciszów, Rościszów ²¹. Ta ostatnia wymieniona nazwa obowiązuje do dziś. Nazwa obowiązująca tuż po II Wojnie Światowej-Kamieniec oddaje jeszcze w pewnym stopniu historyczną nazwę wsi. Natomiast jej kolejne modyfikacje są dla etymologa zupełnie niezrozumiałe. Nie posiadamy żadnych przesłanek źródłowych stwierdzających z całą pewnością, dlaczego została ona zmieniona akurat na taką, nie powiązaną ani z historią wsi, położeniem geograficznym, bądź jej ukształtowaniem wewnętrznym.

III.2. Historia wsi

W rejonie Pieszyc nie znaleziono śladów zwartego osadnictwa słowiańskiego z okresu wczesnośredniowiecznego (VII-I połowa XIII wieku) ²². Powstałe w tej okolicy miejscowości wiążą się z akcją kolonizacyjną na prawie niemieckim, prowadzoną przez władców śląskich począwszy od XIII wieku. Wykopaliska archeologiczne doprowadziły do znalezienia na szczycie góry Grodzisko (535 m. n.p.m.) w masywie Zamecznej Góry nieopodal Rościszowa, reliktów trójczłonowej warowni z podwójnym wałem i fosą. Najprawdopodobniej powstała, jak się szacuje w II połowie XIII wieku. Budowla pełniła funkcje obronne, choć nie można wykluczyć funkcji organizowania osadnictwa na świeżo lokowanych terenach ²³. Jak wiemy, Rościszów po raz pierwszy pojawia się w źródłach w roku 1322 ²⁴, lecz nie ma wątpliwości że wieś jest wcześniejszej proweniencji. Jej powstanie można wiązać z osobą także już wcześniej wzmiankowanego Syfryda, któremu potwierdzone w 1258 roku dziedziczne sołectwo ²⁵, dawało możliwość dalszego rozprzestrzeniania osadnictwa.

Teraz przejdźmy do omówienia w jakich organizmach państwowych funkcjonował średniowieczny Rościszów. Do roku 1290 znajdował się w księstwie wrocławskim. W tymże roku po śmierci księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa doszło do podziału jego włości i Rościszów znalazł się w księstwie fürstenberskim Bolka I Surowego. Księstwo Bolka I również uległo podziałowi po jego śmierci w 1311 roku i do roku 1322 wykrystalizowały się 3 księstwa: ziębickie, jaworskie i świdnickie. Rościszów znalazł się w tym ostatnim. W roku 1368 doszło do połączenia księstw świdnickiego i jaworskiego. W roku 1392 po śmierci księżnej Agnieszki jej władztwo na podstawie wcześniejszych umów weszło w skład Królestwa Czech ²⁶.
Jeżeli przyjmiemy, że wieś powstała w czasie pełnienia urzędu sołtysa przez Syfryda, to pierwszym prawnym właścicielem wsi byłby Otton de Willin, żyjący do roku 1263. Po jego śmierci władzę nad jego domeną przejęli jego synowie. Jednak po roku 1270 zostali oni bezprawnie wyrugowani ze swoich ziem przez księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa, który zajmował je do roku 1290 ²⁷. W związku ze zmianą przynależności terytorialnej Pieszyc i okolic władza nad tym terytorium przeszła w ręce rodu de Peterswalde. Pierwszym poświadczonym w źródłach był Jan de Peterswalde (w 1301 roku), następnie Henryk, Arnold i Heinmann. Niestety nie da się ustalić, który z nich był w owym czasie właścicielem Pieszyc ²⁸. Mamy poświadczonego właściciela w dokumencie księcia Bernarda świdnickiego z 28 września 1322 roku, w którym książę potwierdza prawa Arnolda de Peterswalde do jego dóbr, w tym Rościszowa ²⁹. Niestety skąpa baza źródłowa dla lat późniejszych nie pozwala nam ustalić właścicieli, poza tym, że pochodzili z rodu Peterswalde. Dopiero w 1461 roku Heinz de Peterswalde zjednoczył posiadłości pieszyckie³⁰. Po jego śmierci w 1470 roku jego syn Hans (I) przejął jego dobra, w tym Rościszów. W roku 1509 Hans(I) opuścił ziemski padół a dobra przejął jego syn Hans(II), który władał swoimi włościami do roku 1553 i przekazał je w spadku synom Hansowi(III) i Sigismundowi. Bracia podzielili się spadkiem w roku 1555 i to Hans(III) przejął Rościszów, którym władał do roku 1593. Następcy Hansa (III) Abraham, Heinrich, Dittrich, Friedrich w roku 1597 sprzedali ojcowiznę razem z Rościszowem Adamowi von Reibnitz. On z kolei długo nie cieszył się swym ziemskim nabytkiem, gdyż umarł rok później, bez męskiego potomka. Dziedziczką była jego córka Marie, która w 1608 roku poślubiła Friedricha von Gellhorna, który przejął cały majątek, zapisany mu przez żonę w testamencie. W roku 1636 ojcowiznę przejął syn Friedricha Ernst von Gellhorn ³¹. Ernst von Gellhorn umarł w 1679 roku. Spadkobiercami byli dwaj nieletni synowie Ernsta Ernst Leopold i Carl Alexander, a opiekę nad dziedzictwem objęli ks. Holsztyński Leopold i Adam Wilhelm von Eicke. W 1690 roku majątek został podzielony między braci, Carl Alexander otrzymał mocno zadłużone dobra pieszyckie. Carl Alexander von Gellhorn zmarł w 1699 roku. Majątek próbowała ratować jeszcze wdowa po Carlu Marie Elsie poślubiając czeskiego hrabiego von Harras-Hrzan. Według Lammersa Rościszów został sprzedany w 1700 roku ³².
Rościszowa nie ominęła wielka klęska XVII wieku-wojna trzydziestoletnia (1618-1648), która zapisała się na trwałe w pamięci mieszkańców wsi. W tym wielkim konflikcie Śląsk stanął po stronie stanów czeskich przeciw Habsburgom, najpierw był okupowany przez wojska cesarskie, a następnie szwedzkie. Okupacja, najazdy, kontrybucje silnie uderzyły w okolice Pieszyc, prowadząc do nędzy i wyniszczenia tego terytorium. W roku 1624 wybuchła w Rościszowie epidemia dżumy, która pochłonęła 70 ofiar. Pod koniec wojny, w 1647 roku Rościszów był tak wyludniony, że ówczesny właściciel Ernst von Gelhorn przenosił ludzi do Rościszowa dając im puste domy, ściągał nawet Franków z Bawarii ³³. 9 marca 1654 roku zlikwidowano kościół luterański w Rościszowie i przekazano na ręce proboszcza dzierżoniowskiego Adama Scholza ³⁴. 14 VIII 1666 roku Kamionki i Rościszów opuściło 26 gospodarzy wraz z członkami swoich rodzin. 10 IX tego roku i 15 I 1667 obydwie wsie postanowiły opuścić kolejne 84 osoby. Owe masowe odejścia ze wsi mogły mieć związek z praktycznym wyparciem luteranizmu ziem Habsburgów ³⁵.
Na dużą skalę Rościszów rozwinął się dopiero w XVIII wieku, gdy należał do hrabiostwa von Nostizów z Luboradza. 25 maja 1701 r. w Świdnicy, Christoph Wenzael Reichsgraf von Nostitz, uzyskał całkowite prawa do majątku Rościszów z poręczenia Johanna Friedricha von Lamprechta ³⁶. 22 listopada 1751 r., we Wrocławiu Fryderyk II uczynił z dóbr Rościszowa królewskie nadanie na rzecz Josepha Wilhelma Grafa von Nostitz Stein ³⁷. Z kolei w 1761 r. Graf Nostitz wykazał w procesie sądowymi, że jest jedynym prawowitym właścicielem Steinseifersdorfu ³⁸. Ostatecznym aktem, potwierdzającym de facto skupienie dóbr rościszowskich w rękach von Nostitzów, było przydzielenie 20 XII 1797 r. przez Fryderyka Wilhelma II, urzędnikowi pruskiej kamery Josephowi Grafowi von Nostitz und Rhyneck, dóbr Steinseifersdorf wraz z przyległymi pastwiskami na wieczne użytkowanie jego i jego potomków ³⁹. Było to potwierdzenie wysokiej pozycji na dworze pruskim rodu von Nostitz i swoista legitymizacja istniejących stosunków własnościowych na interesującym nas terytorium.
W 1748 r. mieszkało w Rościszowie 89 zagrodników i chałupników ⁴⁰. Nie była to więc zbyt duża ani bogata posiadłość, bowiem jej wartość w 1765 r. oszacowano na 3749 talarów. Mieszkało tu wówczas już 36 zagrodników i 100 chałupników, wśród nich 45 rzemieślników, głównie tkaczy ⁴¹.
Właśnie tkactwo spowodowało szybki i znaczny wzrost wsi i liczby jej mieszkańców. W 1785 r. został wzniesiony kościół oraz powstała odrębna parafia ewangelicka ⁴². W 1787 we wsi były 2 kościoły i 2 szkoły (katolicka i ewangelicka), plebania, folwark i 5 młynów wodnych, a wśród mieszkańców było 55 zagrodników i 84 chałupników⁴³.
Ogromny rozwój wsi miał miejsce w l połowie XIX wieku. Rościszów nadal stanowił centrum posiadłości von Nostftz und Rhyneck w tej części Śląska. Większość mieszkańców utrzymywała się z tkactwa chałupniczego, co miało ścisły związek z istnieniem dużego ośrodka włókienniczego w Pieszycach i Bielawie, który obejmował też wszystkie okoliczne wsie. Sam Rościszów stanowił centrum sporego majątku ziemskiego z koloniami i przysiółkami. W 1825 r. Rościszowie było już 146 domów, 2 kościoły, 2 szkoły - katolicka i jej ewangelicki odpowiednik, browar dworski, leśniczówka, tartak i 8 młynów wodnych. Pracowało też 128 krosien bawełnianych, 11 lnianych i 19 innych⁴⁴. W 1837 r., wedle pruskiego spisu Komisji Generalnej dla prowincji Śląska, w Rościszowie było poświadczonych 386 właścicieli ziemskich⁴⁵. Z kolei w 1840 r. było 149 domów, a ponadto przybyła jeszcze gorzelnia⁴⁶.
Tkactwo nadal stanowiło podstawę bytu prawie wszystkich mieszkańców, ponieważ pracowało wówczas aż 175 krosien bawełnianych i 12 innych, a wśród mieszkańców było 49 innych rzemieślników i 49 handlarzy ⁴⁷.
Sytuacja w przemyśle włókienniczym żywo dotyczyła ludności wsi. Nic więc dziwnego, że mieszkańcy Rościszowa wzięli czynny udział w tzw. "buncie tkaczy", który miał miejsce w dniach 3-5 VI 1844 r., gdy robotnicy z fabryki Zwanzigera w Pieszycach zaprotestowali przeciwko obniżeniu zarobków ⁴⁸. Byli wśród nich też mieszkańcy Rościszowa, których sytuacja była wyjątkowo ciężka, gdyż musieli zabiegać siłą o godziwe warunki pracy i wynagrodzenia. Z tego tez względu tkacze zbierali się w nieformalnych grupkach na tajnych spotkaniach w Rościszowie, których ostatecznym celem miało być wywołanie zbrojnej wolty przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy ⁴⁹. Zamieszki przeniosły się do Bielawy, gdzie 5 VI nastąpiło decydujące starcie z wojskiem (zginęło 11 tkaczy) ⁵⁰.
Jeżeli chodzi o strukturę wyznaniową, niepokoje wewnętrzne nie naruszyły jej zbytnio, zaś pozycja ewangelików jako elementu dominującego w mozaice wyznaniowej Rościszowa, była nadal niezagrożona. Wedle spisów zamieszczonych w Acta Ungelegenhedenin Stein-seiffersdorf 1824-1924, liczba ewangelików na dzień 8 IV 1847 r. wynosiła 827 . Również w tym samym roku pojawia się nowy pastor, którym zostaje Johann Heinrich Friedrich Frobemus .
W 2 połowie XIX wieku, Rościszów zaczął się przekształcać w modne letnisko. Popularnością cieszyły się okolice wsi i jej kolonie, szczególnie rejon górnej części doliny Kłomnicy z licznymi skałkami i wodospadem. Pochodną tego procesu było powstanie wielu gospód dla turystów⁵³. W 1898 r., założono bardzo modne podówczas sanatorium Ulbrichshoh. Leczono w nim stany wyczerpania nerwowego i skutki nadużywania narkotyków. Cała dolna część Rościszowa nosiła tę sama nazwę co sanatorium, podobnie jak Olbrachtówka, uchodząca za wspaniały punkt widokowy, a las na niej służył jako park leśny sanatorium. Z czasem powstały w pobliżu następne pensjonaty i gospody tworzące małą dzielnice uzdrowiskową ⁵⁴ .
Po śmierci prawnych spadkobierców Rościszowa, w 1892 r. cały majątek przeszedł w posiadanie Grafów von Seherr-Thoss z Weigelsdorfu⁵⁵. W końcu XIX wieku, istniała tu już okazała rezydencja hrabiego Seherr-Thoss, zwana potocznie zamkiem⁵⁶.

¹ Jedyna monografią Rościszowa, jest unikatowa pozycja: J. Grav, Steinseifersdorf, 1990. Niestety nakład książki wyniósł niespełna 200 egzemplarzy, w związku z czym w polskich bibliotekach jest ona nieosiągalna.

² M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku, Toruń 2002.

3 Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 11, pod red. Marka Staffy, Wrocław 1995, s. 320-324.

4 J.G. Knie, Uebersicht der Dórfer, Flecken, Stadle und andern Orte der Kónigl. Preufl. Provinz Schlesien, Auflage,Breslaul845.

5 B. Lammers, Geschichte des Ortes Peterswaldau am Eulengebirge i kresie Reichenbach in Schlesien, Reichenbach 1884.

6 Silesia Sacra. Historisch-statistisches Handbuch uber das evangeliche Schlesien, Gorlitz  1927.

7 WAP Wrocław, Archiv der Königl. General-Commission für Schlesien, 1/10280. 
8 Słownik..., s.320
9 Ibidem.
10 http://bip.pieszyce.sisco.info/(stan na dzień 4.06.07 ).
11 Ibidem
12 Regesten zur schlesischen Geschichte (Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 18, nr 4235), Breslau 1898 (dalej CDS, nr 4235).
13 Schlesisches Urkundenbuch, Bd. 3, bearb. von W. Irgang, Koln-Wien 1984, nr 267(dalej SU).
14 J.G. Knie, Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuβ. Provnz Schlesien, 2. Auflage, Breslau 1845 (dalej J.G. Knie II), s.657.
15 Die Thommendorf’sche Familienchronik, [w:] Schweidnitzer Chronisten des XVI Jahrhunderts, wyd. A.  
Schimmelpfennig, T. Schonborn (Scriptore Rerum Silesiacarum, Bd. 11), Breslau 1878.
16 J. Jugnitz. Visitationsberichte der Diozese Breslau. Archidiakonat Breslau, Oppeln, Liegnitz, Glogau,Bd.l, Breslau 1902,s.726-727.
17 Regesten zur schlesischen Geschichte (Codex Diplomaticus Silesiae, Bd.35, 260), Breslau 1930.
18 Ibidem, 261
19 J.G. Knie, Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuβ. Provinz Schlesien, l. Auflage, Breslau 1830 (dalej J.G. Knie I), s. 751, oraz J.G. Knie II, s. 657.
20 M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit, s. 139.
21 Słownik..., s.320.
22 M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit., s. 9.
23 Ibidem, s. 11; H. Kwiatkowski, Dzierżoniów i okolice, Dzierżoniów 2000, s. 75-76.
24 CDS, Bd. 18, nr 4235.
25 SU, Bd. 3, nr 267.
26 Faktografia dotycząca dziejów Śląska w tej oraz późniejszej części tego rozdziału na podstawie: M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Historia Śląska, Wrocław 2002.
27 M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit., s. 16-19
28 Ibidem, s. 30-31.
29 CDS, nr 4235.
30 M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit., s. 31.
³¹ Ibidem, s. 36-40.
³² Ibidem, s. 52.
³³ F. Hoffinan, Ans der Geschichte von Steinseifersdorf, http://www.langenbielau.de/Seitel/Steinseifersdorf (stan na dzień 24.06.2007 r.)
³⁴ M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit., s. 47.
³⁵ B. Lammers, op cit., s.47; M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit.., s. 50.
³⁶ CDS, Bd. 35, nr 260
³⁷ Ibidem.
³⁸ B. Lammers, op. cit,s. 53.
³⁹ CDS, Bd. 35, nr 261.
⁴⁰ Słownik.. .,s.320.
⁴¹ J. G. Knie op. cit., s. 657
⁴² F.A. Zimermann, Beytrage zur Beschreibungvon Schlesien, Bd 5, Brieg 1785, s.142-145; Silesia Sacra. Historisch-statistisches Handbuch uber das evangeliche Schlesien, Gorlitz 1927, s. 206
⁴³ F.A. Zimermann, op. cit., s. 134-141.
⁴⁴ J. G. Knie op. cit., t. n, s.657
⁴⁵ WAP Wrocław, Archiv der Konigl. General-Commission fur Schlesien, 1/10280
⁴⁶ Słownik..., s. 320; http://www.langenbielau.cle/SeUeI/Steinseifersclorf/Aus der Geschichte von Steinse/ans der geschichte vonsteinse. html
⁴⁷ http://www.langenbielau.de/Seitel/Steinseifersdorf/Aus der Geschichte von Steinse/aus der geschichte vonsteinse. html
⁴⁸ L. Kromberg, R. Schloesser, Weber - Revolte 1844, Koln 1980, s. 158, 168.
⁴⁹ K. Pludro, Powstanie tkaczy sowiogórskich, Bielawa 2004, s.57
⁵⁰ Ibidem, M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, op. cit., s. 147.
⁵¹ WAP Wrocław, Śląski Konsystorz Ewangelicki, II 5015
⁵² WAP Wrocław, Śląski Konsystorz Ewangelicki, Vol l, vom Jahre 1816 bis Jahre 1856, U/ 5015
⁵³ Pierwsze wzmianki o zainteresowaniu działalnością turystyczną pochodzą z 1845 r. 54 Całości najlepiej ilustruje materiał zawarty w: J. G. Knie II, s.657
⁵⁴ Słownik..., s.322.

⁵⁵ Ibidem; http://www.langenbielau.de/Seite1/Steinseifersdorf/aus der geschichte von steinse/aus der geschichte wnsteinse.html
⁵⁶ Ibidem; http://www.langenbielau.de/Seite1/Steinseifersdorif/aus  der geschichte von steinse/aus der geschichte vonsteinse.html

                                                                                                               Dalej