Pieszyce

Kamil Albrychowicz, Tomasz Filipowski, Katarzyna Giernalczyk, Paweł Komar, Tomasz Korkus, Marta Kosik, Natalia Kulbińska, Aleksandra Kuśmierczyk

Inwentaryzacja zasobów kultury materialnej
(przeprowadzona 12 maja 2007r.)

Wrocław 2007

Spis treści

1. Wstęp
2. Zarys historii wsi
3. Analiza układu przestrzennego i charakterystyka założenia urbanistycznego wsi
4. Walory przyrodniczo - turystyczne
5. Katalog (obiekty zinwentaryzowane i charakterystyka ich wartości kulturowych)
6. Koncepcja wyeksponowania walorów zabytków kulturowych, wizja zagospodarowania wsi i postulaty konserwatorskie
7. Bibliografia

1. Wstęp

Metodą inwentaryzacji wsi Kamionki położonej w gminie Pieszyce, była wizja lokalna z uprzednim zapoznaniem się z historią oraz topografią badanego regionu. Inwentaryzacją objęto zarówno układ przestrzenny wsi, jak również poszczególne budynki mieszkalne i budynki gospodarstwa domowego oraz jedyny tego rodzaju znajdujący się tam obiekt wpisany do Rejestru Zabytków, mianowicie Kościół p.w. Aniołów Stróżów. Przeprowadzona została wzdłuż głównej ulicy wsi po jej obu stronach, idąc w kierunku południe - północ. Ograniczała się ona do spisu i oceny walorów kulturowych, wieku, stanu zachowania budowli oraz obiektów znajdujących się na terenie wsi, a także wykonania ich szczegółowych opisów oraz fotografii. Zasadą dokumentacji fotografii było uchwycenie budynków lub elementów ich elewacji czy wnętrza, które posiadają wartość zabytkową, kulturową, i które z tego względu należy objąć ochroną konserwatorską. Na podstawie badań uzgodniono specyficzną dla regionu architekturę, jak również położenie urbanistyczne zabudowań oraz kierunki rozlokowania budynków. Stworzony został również katalog zinwentaryzowanych obiektów podzielony na trzy części: pierwsza obejmuje obiekty wpisane do Rejestru Zabytków, druga obiekty, które należy chronić w całości i wpisać do Rejestru Zabytków oraz trzecia- obiekty, których tylko części powinny być chronione. Dodatkowo zostały opisane walory turystyczno - przyrodnicze Kamionek i okolicy, a także została nakreślona koncepcja wyeksponowania walorów kulturowych z postulatami konserwatorskimi oraz wizja zagospodarowania wsi. Oprócz wizji lokalnej przeprowadzono kwerendę archiwalną i biblioteczną, która pozwoliła na wzbogacenie wiedzy dotyczącej wsi Kamionki. W Archiwum Państwowym we Wrocławiu Kwerendą objęto akta Komisji Generalnej dla Prowincji Śląskiej we Wrocławiu i Konserwatora Zabytków Prowincji Dolnośląskiej we Wrocławiu 1896– 1944. Brak jest pełnych opracowań na temat Kamionek. Do wyszukanej literatury należy pozycja książkowa Mateusza Golińskiego, Jana Kęsika i Leszka Ziątkowskiego "Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku" oraz Krzysztofa Krzyżanowskiego, Dariusza Wójcika "Podziemny świat Kamionek" , jak również pomocna pozycja "Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. 11" pod red. Bronisława Chlebowskiego, Władysława Wawelskiego oraz Knie J.G. "Alfabetisch-statistisch topografische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der Königlich Preussischen Provinz Schlesien".

Autorzy dziękują za pomoc i zainteresowanie
Pani sołtys Lucynie Ozga.

Kamionki w roku 1915. Widok od strony północnej na panoramę miejscowości.

Kamionki należą do gminy Pieszyce, położone są w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim. W latach 1975-1998 według ówczesnego podziału administracyjnego należały do województwa wałbrzyskiego. Obszar, na którym się znajdują należy do tzw. aglomeracji dzierżoniowskiej, zlokalizowanej w Kotlinie Dzierżoniowskiej. Kotlinę otacza od południa pasmo Gór Sowich, od strony północno - wschodniej Wzgórza Niemczańskie i Szklarskie, a od północno-zachodniej Wzgórza Kiełczyńskie i Masyw Ślęży. Zaś same Kamionki leżą w północnej części Gór Sowich. Znajdują się one także na terenie Parku Krajobrazowego Gór Sowich. Występuje tu klimat zmienny, dominują tu lasy mieszane porastające wzgórza z odsłoniętymi skałami serpentynitowymi i niewielkimi ściankami. Obszar ten stanowi ostoje siedlisk, unikatowych roślin objętych ochroną, jak np. zanokcicy serpentynowej, zanokcicy ciemniej i zanokcicy klinowatej. Występują tu przeważnie gleby bielicowe oraz skały: gnejsy, sowiogórskie, łupki, skały magmowe, piaski, iły i bazalty. Warto nadmienić, iż na terenie Kamionek występuje brak odnotowanych stanowisk archeologicznych. Najbliższe stanowiska pochodzące z wczesnego okresu kamienia (meleolitu) i znajdują się w Pieszycach, Rościszowie i Bielawie.

Miejscowość Kamionki powstała prawdopodobnie już w XIII wieku, w bliskim powiązaniu z rozwojem Pieszyc. W roku 1305 nastąpiła lokacja Kamionek na prawie niemieckim. Również pierwsza wzmianka o Kamionkach w źródłach pochodzi z ok. 1305 r. z „Księgi uposażeń biskupstwa wrocławskiego”, gdzie jawi się jako Kunczindorf (potem Steinkunzendorf). Kolejna wzmianka źródłowa znajdowała się w księgach ziemskich księstwa świdnicko - jaworskiego, prowadzonych w XIV i XV w. sporządzonych przy okazji zapisów dotyczących zmian gruntowych i własnościowych . Dodatkowo o dużym znaczeniu Kamionek może świadczyć fakt wydanej w 1649 r. w Amsterdamie mapy hrabstwa kłodzkiego przez Jona Sculteto, gdzie Kamionki - Stein Cuntzendorf - są zaznaczone symbolem „nagus cum tempo” - wieś z kościołem.
Teren Kamionek i okolic zamieszkiwali: Niemcy, Słowianie połabscy, Czesi, Polacy. W okresie średniowiecza właścicieli majątków w Pieszycach, do których należały Kamionki, było wielu. Pierwszym ze znanych właścicieli był Otton z Wilina (de Wilin) w 1258 r .
Wiek XIV i XV to okres rozwijającego się ruchu husyckiego i burzliwej rewolucji. Wówczas, w drugiej połowie XV w. doszło do zjednoczenia wszystkich posiadłości pieszyckich w ręku Heinza von Peterswalde. W skład posiadłości wchodziły przede wszystkim Pieszyce, Kamionki, Rościszów, Gnilno, Uciechów, Nowa Bielawa oraz okoliczne góry. W tym czasie też zaczęto poszukiwań podziemnych złóż i podejmowano pierwsze w tym rejonie prace górnicze. Rozpoczęły się one w połowie XVI w. i z tego okresu pochodzą prawdopodobnie najstarsze sztolnie .
Od końca XVI w. rozpoczął się okres podziałów i sprzedaży Kamionek i całego terenu pieszyckiego. Po śmierci Heinza w 1553 r. nastąpił podział dzielnicy na jego dwóch synów, Hansa i Sigismunda, gdzie drugi z synów dostał całe Kamionki. Po śmierci Sigismunda w 1582 r. następuje podział obszaru pieszyckiego pomiędzy jego pięciu synów. Wśród nich Geogr dostał górną partie, a po jego śmierci w 1598 r. jego włości przeszły na stronę pasierbów Urlicha i Christopha von Strachwitz, który od 1631 r. indywidualnie przejmuje Kamionki. 29 stycznia 1652 r. Königsmarck Ernest von Gellhorn kupił od Christopcha Kamionki.
W wieku XVII następuje tzw. redukcja kościołów luterańskich. 8 lipca 1654 r. Kościół luterański przeszedł w ręce proboszcza dzierżoniowskiego Adama Scholza, a po jego śmierci w 1666 r. restytuowano parafie katolickie w Pieszycach, obejmującą także dawny kościół parafialny w Kamionkach. 14 sierpnia 1666 r. Kamionki z powodów ekonomicznych, ale przede wszystkim religijnych opuszcza zbiorowo 26 gospodarzy (110 ludzi), 10 września 1666 r. i 15 stycznia 1667 r. łącznie 84 osoby. Wraz z restytucją parafii katolickiej powstała szkoła katolicka, jedna w Pieszycach, druga przy kościele w Kamionkach, która przetrwała do końca XVIII w. 16 czerwca 1705 r. nowym właścicielem Pieszyc został Bernhard Bonit von Mohrenthal, który zapoczątkował rozwój przemysłu tkackiego. Warto odnotować, że już w 1703 r. w Pieszycach i Kamionkach znajdowało się 14 tkaczy. Następnie, w 1721 r. zakupił dobra pieszyckie hrabia Erdmann von Promnitz. Kontynuował on starania o zapoczątkowanie ośrodka przemysłu włókienniczego. Sprowadził nowe materiały i wzory krosien oraz zebrał okolicznych chłopów do pracy . W 1728 r. uruchomił manufakturę włókiennicza, tak jak wcześniej w 1714 r. Johan Christoph Klette zrobił to w Pieszycach .
W latach 30’ XVIII w. w Pieszycach mieszkało 3000 mieszkańców i było 337 posiadłości pańskich. Z powodu braków potomków von Promnitza, Kamionki zostały sprzedane hrabiemu Chrystianowi Fridrichowi Stolberg- Werrenigerde.
W 1825 r. miejscowy pastor C. W. Seybolda zestawił dane z ksiąg metrykalnych z okresu od 1570 r. do 1741 r. obejmujących terytorialnie Pieszyce i Kamionki. Wykorzystując tak cenne dane można było podjąć próbę ustalenia hipotetycznej liczby ludności obu wsi, na podstawie znanej liczby chrztów (urodzeń żywych) i domniemanego współczynnika urodzeń (rodności), określanego dla ludności wiejskiej tego okresu na 35 do 50 promili. Dlatego na podstawie tych danych i badań można podać szacunkową liczbę ludności tych wsi. Najmniejsza liczba była w latach 1641- 1649 i wynosiła od 910 do 1300 mieszkańców, a największą w latach 1726- 1733, która wynosiła od 2360 do 3370 mieszkańców .
W czasie wojen śląskich (1740- 1763 r.) z okolic wcielono siedemnastu mężczyzn do wojska pruskiego, a resztę pieszyczan obarczono uciążliwymi zbiórkami żywności oraz płaceniem dużych podatków na rzecz wojny . W 1744 r. powołano milicje ludową dla obrony powiatów górskich.
Z dnia 6 na 7 lutego 1779r., w czasie wojny o „sukcesje bawarską” zostały splądrowane Kamionki przez wojska austryjackie. Podczas wojen napoleońskich Kamionki służyły jako skład broni, a w Pieszycach stacjonowały wojska piechoty polskiej w 1806-1807 r .
W latach 1837- 1838 wybudowano szkoły ewangeliczne w Kamionkach i Pieszycach. Na podstawie akt Komisji Generalnej Prowincji Śląskiej z lat 1840–1845 można zidentyfikować mieszkańców kilku domów:

W 1900 r. założona została w Kamionkach przędzalnia Carla Thiel Spinnerei . W 1925 r. uruchomiono linie autobusowe z Dzierżoniowa, w tym na trasie przez Kamionki, Przełęcz Jugowską do Nowej Rudy .
W okresie I wojny światowej w Pieszycach nastąpiły przyspieszone zmiany gospodarcze i społeczne. Mężczyźni walczyli praktycznie na wszystkich frontach, natomiast kobiety zmuszone były do przejęcia niektórych męskich obowiązków, co dalej rozwijało ich aktywność zawodową i udział w życiu społecznym .
W XIX w. wieś zajmowała obszar 319 ha, na którym stały 52 domy. Zamieszkiwało ją 499 mieszkańców, z czego 78 było wyznania rzymsko-katolickiego, a było 105 tkaczami .
Na terenie Kamionek znajdowały się wówczas: 2 parafie – ewangelicka oraz katolicka, od 1771 r. szkoła ewangelicka, poza tym 2 tartaki wodne, 8 młynów wodnych, 2 domy gospodarcze .
W 1933 r. w wyniku wyborów parlamentarnych w Niemczech do władzy dochodzi hitlerowska partia NSDAP i szybko odnosi zwycięstwo jej ideologia narodowosocjalistyczna. Zwycięstwo to ogarnęło również Pieszyce, gdzie szerokie poparcie wśród mieszkańców zdobył nazizm, a dobitnym przykładem zwycięstwa było ukazywanie się w lokalnej prasie sprawozdań oraz zamierzeń terenowej NSDAP - Ortsgruppe.
Mapa z około 1936 roku wskazuje na istnienie na terenie wsi kościoła, 2 fabryk ( jedna po lewej stronie ulicy, druga po prawej), 2 tartaków i na pewno 1 młyna wodnego. Otaczały ją lasy mieszane.

II wojna światowa niejako ominęła obszar pieszycki, ludzie tu zamieszkali dowiadywali się o wydarzeniach z frontu wyłącznie za pośrednictwem radia i prasy.
Na terenie Kamionek również nie rozgrywały się w czasie II wojny światowej żadne walki ani akcje zbrojne. Wówczas na wsi zamieszkiwało najwięcej ludności, ponieważ mieli tu schronienie. W miastach procent liczby ludności był zazwyczaj zerowy, za to na wsi sięgał 10 procent.
W lutym i marcu 1945 r. ludność niemiecka uciekając z terenów zagrożonych działaniami wojennymi kierowała się przez Kamionki i Góry Sowie do powiatu noworudzkiego .
8 maja 1945r. wstąpili na teren Pieszyc Rosjanie i oddział 314 dywizji piechoty płk. Jefinirskiego wchodzące w skład 59 armii generała Iwana Korawnikowa zajął Kamionki. Większość Niemców uciekła, a pozostałe przy życiu więźniarki z obozów przymusowej pracy w „Gross Rosen” czy w Pieszycach ( z 1941 r.), były jednymi z pierwszych osadników po wojnie . Podczas II wojny światowej przesiedlono tutaj ludność z prowincji Nadreńskich, Hamburga, Hanoweru, Berlina. Od 23 kwietnia 1946 r. do lipca 1947 r. wysiedlono z Kamionek 752 Niemców.
Pieszyce dostały się pod polska administracje, lecz nazwy nie zmieniono. Dopiero 29 października 1945 r. zmieniono nazwy z Peterswaldau na Piotrolesie oraz z Steinkunzerdorf na Kamionkowo. Po dwóch latach miejscowości otrzymały nazwy Pieszyce i Kamionki, które obowiązują po dziś dzień .
Sytuacja powojenna Kamionek kształtowała się pod wpływem akcji zasiedlania i zagospodarowywania regionu. Zasadniczy ciężar przemieszczeń i kolonizacji spoczywał na utworzonym 7 października 1944 Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym i terenowych komitetach przesiedleńczych . Na tereny powiatu dzierżoniowskiego docierała ludność m.in. ze Lwowa i ZSRR, z Mazowsza, Litwy, Białorusi. W Dzierżoniowie istniał punkt przeładunkowy, a transporty z tej stacji trafiały do Nikulczyc .
W związku z planami ówczesnych władz utworzenia osiedla żydowskiego na Śląsku, ze względu chociażby na rzesze uwolnionych z obozów w Górach Sowich, w czerwcu 1945 roku powstał w Dzierżoniowie Wojewódzki Komitet Żydów na Dolny Śląsk. W roku 1945
w całym powiecie znajdowało się 15.779 repatriantów, głównie z ZSRR. Należy jednak pamiętać, że na teren Dolnego Śląska przybywało także wielu Żydów z Polski centralnej, ocalałych z holocaustu. Wykaz repatriantów zarejestrowanych w Dzierżoniowie w 1946 r. wymienia 20 Żydów z Pieszyc, ale nie wspomina nic o mieszkańcach Kamionek .
W latach pięćdziesiątych miasta i wsie z ziem odzyskanych miały problemy z zaopatrzeniem w wodę. Okazało się, że 20% poniemieckiej infrastruktury nie nadawało się do eksploatacji, a 85% miało ponad 100 lat. Z tego powodu powstały liczne, nowe ujęcia wody np. w Dzierżoniowie i Pieszycach. Jednak problem ten pozostał aktualny aż do lat siedemdziesiątych, dlatego że zwlekano z remontami kanalizacji, głównie tych wiejskich .
Powódź tysiąclecia dotknęła w 1997r. również Kamionki. Ze swojego koryta wystąpił wówczas Potok Pieszycki. W rezultacie pod wodą znalazło się 35% gminy.
W roku 2000 Kamionki pozostawały jednym z czterech sołectw gminy miejskiej Pieszyce. Powierzchnia tej gminy wynosiła 63, 6 km kw. i zajmowała 0,3% województwa . Zamieszkiwało ją 10018 osób, z czego 5215 stanowiły kobiety. Większość osób zatrudniona była w przemyśle i budownictwie.

3. Analiza rozwoju przestrzennego i charakterystyka założenia urbanistycznego wsi

Kamionki są wsią o liniowym układzie zabudowy. Do takiego typu układu należą dawne wsie o charakterze ulicówki. Zabudowa wsi ciągnie się na przestrzeni kilku kilometrów, gdzie jedno osiedle łączy się bezpośrednio z następnym tworząc długie pasma zabudowy . W Kamionkach zabudowa ciągnie się wzdłuż centralnej ulicy, mianowicie ul. Górskiej. Znajduje się ona na terenie podgórskim w rejonie Gór Sowich. Do występującego na jej terenie charakterystycznego budownictwa należą budynki pochodzące z końca XIX w. i XX w., zbudowane przeważnie z cegły, o dachach pokrytych dachówką, a także budynki ze ścianami z gliny o konstrukcji ryglowej, charakterystyczne dla architektury śląskiej.
Ponadto w XIX w. zmienia się charakter wioski. Z wsi o charakterze przemysłowym przeistacza się w wieś o walorach turystycznych. W dolnej, północnej części wsi, pozostają budynki przemysłowe, obszary działalności górniczej (znajdujące się koło budynku Kościoła) oraz zakładane są wodociągi. Natomiast w górnej, północnej części wioski powstaje zabudowa pensjonatowa, hotelowa, uzdrowiskowa oraz zabudowa wypoczynkowo- sportowa jak: skocznia narciarska czy tor saneczkowy biegnący w stronę schroniska „Zygmuntówka” (obiekty już nie istnieją).
Dziś przykładem budownictwa sanatoryjnego, wypoczynkowego są dwa pensjonaty po lewej stronie ulicy: „Czarny Rycerz” oraz „Sowia Dolina” oraz dom na ul. Górskiej 77.
Wieś w dolnej części rozwinęła się z typowej ulicówki na rozległą dolinę zabudowań. W górnej dalej pozostał wąski pas zabudowań wzdłuż ulicy. Obecny rozwój zabudowań można zauważyć po stronie zachodniej. We wsi stoją 72 budynki mieszkalne oraz kościół katolicki z 1794 r., niefunkcjonująca już fabryka. We wsi zatrzymuje się autobus nr 16 ( 3 przystanki w Kamionkach), jadący do Dzierżoniowa.

4.Walory przyrodniczo - turystyczne

Kamionki leżą w Górach Sowich. Atrakcyjność turystyczna tych gór przejawia się w dwóch aspektach: w istnieniu niezapomnianych walorów naturalnego środowiska przyrodniczego i specyficznym położeniu Gór Sowich.
Walory naturalne Gór Sowich to przede wszystkim zróżnicowana rzeźba terenu z wieloma wzniesieniami; piękne lasy ze starym drzewostanem; specyficzne warunki klimatyczne korzystne dla turystyki narciarskiej i rowerowej (np. szlak rowerowy Walim – sztolnie podziemnej fabryki – Rzeczka – Sokolec – Przełęcz Jugowska – Kamionki – Pieszycach).

Przez Kamionki prowadzą dwa szlaki turystyczne: żółty – z Kamionek przez Starą Jodłę łukiem na Wielką Sowę, a następnie przez Małą Sowę do Waliami; ponadto szlak zielony – Kamionki- Przełęcz Jugowska .

Szczególne walory podkreślają liczne gatunki flory i fauny. Na terenie Parku Krajobrazowego Gór Sowich (który obejmuję wieś) występują siedliska takich zwierząt jak: jeleń, sarna, dzik, oraz muflon sprowadzony na przełomie XIX i XX wieku ze Słowacji. Spośród ptaków występuje jarząbek, sowa włochata, pluszcz, a także coraz częściej spotykany bocian czarny .
Krajobraz rolniczy wsi z pasami upraw, łąki, pastwiska i wzniesienia wpływają również na estetykę miejscowości. Ciąg drzew przydrożnych, także zieleń w obrębie zagród współgrają z zabudową wsi.

Warto też zwrócić uwagę na walory architektoniczne i kulturowe jak: zabytkowy Kościół
p. w. Aniołów Stróżów, który jest wpisany do Rejestru Zabytków oraz bogatą i specyficzną dla regionu architekturę śląską, górską, pensjonatową. Warto tu zobaczyć m. in. Hotel „Czarny Rycerz” (dawniej „ Forelle”), Hotel „Sowia Dolina”, Hotel „Villa Rosa”, budynek „Muchomorek”, budynek nr 6; 24; 30; 37; 63; 66.
Również godny uwagi jest kompleks kopalni i sztolni, a w nim m. in. Kopalnia „August”; „Forelle” czy „Smocza Jama”.

5. Katalog
(obiekty zinwentaryzowane i charakterystyka ich wartości kulturowych)

I Obiekty wpisane do Rejestru Zabytków

• Kościół p.w. Aniołów Stróżów, dz. nr 95., budowla barokowo – klasycystyczna, z 1794 r. Jest to kościół salowy na rzucie prostokąta, z kwadratową wieżą zwieńczoną ostrosłupowym hełmem z prześwitem. Z boku dostawiona kruchta. Okna zakończone łukami odcinkowymi, naroża akcentowane lizeniami w tynku. Został nakryty dwuspadowym dachem. Przy budynku pozostałości po zlikwidowanym cmentarzu w latach 60 (2 nagrobki sprzed II wojny światowej), mur dookoła kościoła zbudowany z płyt nagrobnych po zlikwidowanym cmentarzu. Znajduje się w nim krzyż pokutny pochodzący z ok. XIV- XVI w.
Wewnątrz znajduje skromne wyposażenie barokowo - rokokowe z XVII w., m.in. drewniany, polichromowany ołtarz, rzeźby i obrazy ze scenami Drogi Krzyżowej, oryginalne witraże, oryginalne organy i konfesjonał, stropy drewniane, a na wieży stary dzwon. Kościół otacza kamienny mur z bramką z około XVIII w., przebudowany w XIX/XX w.

II Obiekty, które należy wpisać do Rejestru Zabytków

• „Muchomorek”, dz. nr 416, ul. Górska 77, budynek na planie prostokątnym, z wejściem na elewacji frontowej, otwory okienne umieszczone na dwóch kondygnacjach po cztery na każdej elewacji, podmurowany i podpiwniczony, fundamenty z kamienia naturalnego; dach wielopołaciowo - naczółkowy, łamany, pokryty blachą zabezpieczoną antykorozyjnie z lukarnami doprowadzającymi światło na poddasze. Budynek dwukondygnacyjny drewniany z poddaszem. Pochodzi z pocz. XX w. Występuje tu oryginalna, drewniana wieźba dachowa, oryginalne, drewniane okiennice dwuskrzydłowe z żaluzjami otwierające się na zewnątrz, dużo snycerki. W środku podłoga drewniana.
Postulaty konserwatorskie: wpisać do Rejestru Zabytków; zachować oryginalną bryłę oraz elewacje budynku, zachować strukturę i ułożenie dachu oraz poddasza z oryginalnymi stropami (zalecana konserwacja), zachowanie i zakonserwowanie oryginalnej drewnianej snycerki w środku budynku, a także boazerii, podłogi, drzwi, schodów z balustradami klatki schodowej, niezmienianie oryginalnego rozmieszczenia pomieszczeń we wnętrz budynku.

• Stodoła przy domu dz. nr 194, ul. Górska 24, z ok. 1834 r.
Budynek związany z produkcją roślinna, dawniej przeznaczony prawdopodobnie do składowania słomy i siana oraz wstępnej obróbki zebranego zboża poprzez młócenie, wstępne czyszczenie i suszenie ziarna. Może o tym świadczyć informacja o dawnym młynie znajdującym się za budynkiem. Obecnie znajduje się tu sklep spożywczy. Forma: budynek o prostej bryle z wysokim dwuspadowym dachem drewnianym ( dawniej prawdopodobnie kryty strzechą), o ścianach bez okien (obecnie zostały wstawione od frontu drzwi wejściowe do sklepu i witryna sklepowa) z dużymi dwuskrzydłowymi drzwiami od strony szczytowej.
Budynek jest drewniany podmurowany, ściany tynkowane, białe.
Postulaty konserwatorskie: wpisać do Rejestru Zabytków; zachowanie bryły, zachowanie i konserwacja drewnianej z elementami murowanymi konstrukcji budynku, jak również drewnianej elewacji i dachu. Ponadto zabezpieczenie obiektu konserwacja przeciwpożarową ( zwłaszcza wszystkich elementów drewnianych).

• Pensjonat „Czarny Rycerz”, dz. nr 422, ul Górska 76, budynek z XIX w. secesyjny. Dwu skrzydłowy( jedno skrzydło dobudowane po 1945), wyremontowany, podpiwniczony. Centralna część pięciokondygnacyjna, prawe skrzydło trójkondygnacyjne, lewe skrzydło dwukondygnacyjne. Dach części centralnej konstrukcji drewnianej, kopertowy, łamany, pokryty dachówką ceramiczną nieoryginalną. Prawe skrzydło ma dach o konstrukcji drewnianej, płaski pokryty blachą, lewe skrzydło dach o konstrukcji drewnianej, dwupołaciowy, pokryty dachówką. Stropy w piwnicy betonowe, wyżej drewniane. Podłogi pokryte płytką ceramiczną nową. Ściany murowane, drewniane balkony oryginalne. Okna drewniane oryginalne. Drzwi wejściowe drewniane, oryginalne, z oryginalnymi klamkami. Elewacja zewnętrzna. Wewnątrz oryginalne dwa piece kaflowe. Jeden składa się z trzech części- górna z zegarem i posągiem słonia na szczycie, środkowa– bogata ornamentyka– ornamenty roślinne oraz scena z polowania, dolna– piec obecnie nieużywany, pełni funkcje ozdobne. Kolejny piec, w korytarzu pensjonatu na parterze ze zdobioną górną częścią.
Postulat wpisania do Rejestru Zabytków części centralnej wraz ze skrzydłem prawym oraz piece kaflowe.

• Budynek mieszkalny, dz. nr 359, ul. Górska 66. Budynek z początku XX w. Dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Dach o konstrukcji drewnianej, czteropołaciowy, z przedłużeniem na balkon, dach jest pokryty dachówka ceramiczna ułożoną w łuskę– karpiówka. Zachowana oryginalna bryła budynku. Balkony i balustrady drewniane, oryginalne. Ściany murowane, ceglane, cegła ceramiczna. Okna nowe, drewniane i plastikowe. Drzwi wejściowe nowe, drewniane. Elewacja zewnętrzna. Wewnątrz budynek wyremontowany.
Postulaty konserwatorskie: wpisać do Rejestru Zabytków; zachowania oryginalnej bryły, balkonów i balustrad.
• Pensjonat „Sowia Dolina”, dz. nr 373, ul. Górska 65. Budynek wybudowany około 1910 r. i przebudowany w 1970. Budynek(Willa Rosa) pięciokondygnacyjny, podpiwniczony. Dach o konstrukcji drewnianej, łamany, pokryty dachówką ceramiczna, karpiówka. Dachówki częściowo oryginalne. Ściany murowane, ceglane. Elewacja zewnętrzna. Okna plastikowe, oryginalne parapety, stolarka drzwiowa drewniana– nieoryginalna. Oryginalny drewniany balkon wraz łukami. Postulaty konserwatorskie: wpisać do Rejestru Zabytków; zachowania bryły i balkonu.

III Obiekty, które powinny zostać objęte ewidencja zabytków

• Pensjonat „Villa Rosa”, dz. Nr 209, ul. Górska 34. Budynek dwukondygnacyjny, podpiwniczony, na planie prostokąta. Oryginalne drzwi wejściowe z ozdobnym obramowaniem zakończonym małym kaflowym daszkiem znajdują się w elewacji szczytowej, po północnej stronie oraz drzwi tylnie po stronie południowej. W budynku znajdują się oryginalne okiennice z kaflowymi parapetami. Dach wielopołaciowy, pokryty wypalaną dachówką, z lukarnami.
Postulaty konserwatorskie: zachowanie bryły budynku i elewacji oraz oryginalnych drzwi z obramowaniem, okiennic z parapetami i ich konserwacja.

• Budynek wielorodzinny, dz. nr 205, ul. Górska 30. Budynek dwukondygnacyjny z poddaszem, z wejściem po obu stronach elewacji frontowej, po 10 otworów okiennych w elewacji frontowej i po 14 w elewacji szczytowej, dach wielopołaciowy, pokryty ceramiczną dachówką typu karpiówka, podpiwniczony, wewnętrzne pole frontonu (tympanon) ozdobione dekoracją rzeźbiarską, oryginalna klatka schodowa (schody drewniane dwubiegowe zwykłe), drzwi zewnętrzne, ogrodzenie podmurowane z elementami z kutego żelaza, ponadto ozdobą budynku jest drewniany ganek, przykryty dwuspadowym daszkiem wspartym na słupach połączonych u dołu balustradą. Z tyłu domu znajduje się sztolnia.
Postulaty konserwatorskie: zachowanie bryły, elementów elewacji, zakonserwowanie i próba odtworzenia zniszczonych części elementów dekoracyjnych w elewacji frontowej, zakonserwowanie pozostałych oryginalnych okiennic, zachowanie niezmienności i konserwacja oryginalnej klatki chodowej oraz drzwi w środku, jak również oryginalnego ganku przy wejściu frontowym i oryginalnego ogrodzenia przed budynkiem od strony frontowej, od strony jezdni.

• Budynek wielorodzinny, dz. nr, ul. Górska 10, dwukondygnacyjny, z wejście w elewacji szczytowej, z 8 otworami okiennymi w elewacji frontowej i z 6 w szczytowej, dach wielopołaciowy, pokryty blachą, podpiwniczony, wewnętrzne pole frontonu (tympanon) ozdobione dekoracją rzeźbiarską, oryginalne podmurowane ogrodzenie z elementami z kutego żelaza, oryginalne drzwi wewnątrz i na zewnątrz- o konstrukcji ramowo- płycinowej, dwuskrzydłowe z naświetleniami na zawiasach czopowych oraz klatka schodowa (schody drewniane dwubiegowe zwykłe) z murowaną podłogą, bogato zdobioną, ceramika; ponadto budynek od frontu ozdobiony jest dwoma pilastrami. Budynek prawdopodobnie jest byłym domem dla robotników pobliskiej fabryki przemysłu włókienniczego.
Postulaty konserwatorskie: zachowanie bryły i elewacji budynku wraz z jej odświeżeniem i konserwacją, zachowanie oryginalnej klatki chodowej- jej rozmieszczenia, zachowanie i konserwacja schodów oraz balustrad, drzwi podziałowych korytarza w środku, oryginalnej podłogi z kafelków ceramicznych, drzwi wejściowych od szczytu wraz z gankiem, ponadto zachowanie i zapobieganie korozji, konserwacja oryginalnego przed budynkiem od strony jezdni.

• Budynek Poczty, dz. nr 218, ul. Górska 40, dach wielopołaciowo – naczółkowy, pokryty ceramiczną dachówką typu karpiówka, budynek murowany z pocz. XX w. Postulaty konserwatorskie: Zachowanie bryły.

• Budynek mieszkalny, dz. nr 161/162, ul. Górska 6, dach wielopołaciowy, pokryty ceramiczną dachówką typu karpiówka, budynek murowany(ściany wykonane z cegieł ceramicznych) przełomu XIX/XX w., od strony zachodniej fragment oryginalnych cegieł wypalanych, oryginalna wieźba i drewniane okna.
Postulaty konserwatorskie: Zachowanie bryły i elewacji.

• Budynek mieszkalny, dz. Nr 436, ul. Górska 73, budynek z początku XX w. częściowo wyremontowany. Murowany, dwukondygnacyjny, podpiwniczony. Z tyłu oryginalny ganek z drewnianymi żaluzjami oryginalnymi. Dach pokryty dachówką ceramiczną, ułożoną w łuskę– karpiówka, łamany. Okna drewniane oryginalne, przy oknach na dole widoczne są żaluzje drewniane oryginalne. Z przodu domu nieoryginalne dachówki, drewniany balkon drewniany oryginalny, dach zakończony rezalitem oryginalnym. Oryginalne drzwi wejściowe.
Postulat wpisania do rejestru części tylnej bryły domu wraz z drzwiami wejściowymi i balkonem z przodu .

• Budynek mieszkalny, dz. nr 441, ul Górska 69. Budynek z początku XX w., wielorodzinny. Trójkondygnacyjny z poddaszem mieszkalnym. Dach pokryty oryginalna dachówką. Oryginalne drzwi wejściowe. Okna plastikowe, oryginalne parapety i więźba okienna. Zachowana oryginalna bryła budynku. Wewnątrz oryginalne drewniane schody oraz oryginalna posadzka wyłożona kafelkami. Postulat zachowania oryginalnej bryły domu i nie przebudowywania schodów i podłogi.

• Budynek mieszkalny, dz. nr 370, ul. Górska 63. Budynek z początku XX w. Czterokondygnacyjny, podpiwniczony. Dach o konstrukcji drewnianej, łamany pokryty dachówką ceramiczną ułożoną w łuskę( karpiówka), dachówka oryginalna. Ściany murowane, ceglane. Elewacja zewnętrzna. Stolarka okienna drewniana, oryginalna. Stolarka drzwiowa drewniana, oryginalna, nad drzwiami portyk oryginalny.
Postulat zachowania całej bryły budynku.

• Budynek wielorodzinny, dz. nr 240, ul. Górska 49. Budynek trójkondygnacyjny podpiwniczony. Murowany, cegła ceramiczna. Dach pokryty oryginalną dachówka nie łamany. Oryginalna stolarka drzwiowa. Wewnątrz domu 5 mieszkań. Oryginalna klatka schodowa drewniana. W jednym z mieszkań oryginalny piec kaflowy koloru żółtego i oryginalne drewniane białe drzwi. Za budynkiem pomieszczenie gospodarcze– pozostałość po zakładzie włókienniczym. Budynek dwukondygnacyjny, niepodpiwniczony. Dach o konstrukcji drewnianej, płaski, pokryty papą. Ściany ceglane, cegła ceramiczna.
Postulat zachowania bryły, elementów wyposażenia Budynek elewacji.

• Budynek mieszkalny, dz. nr 309, ul. Górska 41. Budynek z początku XX w. Budynek trójkondygnacyjny, podpiwniczony. Ściany murowane, z cegły ceramicznej, piętra jest to nadbudówka drewniana. Oryginalny drewniany ganek, drzwi i okna a także oryginalne. Dach kryty blachą.
Postulat zachowania oryginalnej bryły domu i ganku.

• Budynek wielorodzinny, dz. nr 234, ul. Górska 37. Budynek z początku XX w. Dawniej znajdowała się w budynku karczma oraz piekarnia. Czterokondygnacyjny, podpiwniczony. Murowany, cegła ceramiczna. Dach o konstrukcji drewnianej. Stropy drewniane. Okna drewniane oryginalne. Elewacja zewnętrzna. Wybudowany komin na lewej ścianie budynku, ceglany, oryginalny. Postulat zachowania oryginalnej bryły budynku.

• Budynek mieszkalny, dz. nr 94, ul. Górska 7, budynek neogotycki. Trójkondygnacyjny, podpiwniczony. Dach o konstrukcji drewnianej, pokryty dachówka ceramiczną ułożoną w łuskę– karpiówka, dachówka oryginalna. Stropy drewniane, ściany murowane, ceglane. Elewacja zewnętrzna. Oryginalna więźba okienna, okno na poddaszu.
Postula zachowania bryły.

• Kompleks kopalni w Kamionkach: kopalnia ”Augusta”, „Smocza Jama”, „ St. Elias (ST. Elice)”, kopalnia „Anna”, kopalnia „Wilhelm”, kopalnia „Forelle” oraz zespół sztolni w rejonie „Smoczej Jamy” i sztolnia za domem nr. 30 .
Postulat konserwatorski: zachować jak najlepszy stan kopalni i dążyć do zapobiegania ich degradacji oraz do ich zanieczyszczania wewnątrz, zabezpieczyć miejsca wejść do kopalni i sztolni.

Koncepcja wyeksponowania walorów zabytków kulturowych, wizja zagospodarowania wsi i postulaty konserwatorskie

• Pensjonat w budynku zwanym „Muchomorek” wraz z punktem informacji turystycznej, tablicami informacyjnymi o szlakach turystycznych i walorach naturalnych regionu- budynek znajduje się na krańcu wsi, gdzie rozpoczynaj się drogi w głąb lasu i gór.
• Odbudowanie budynku dawnej poczty i staranie się u władz lokalnych o ponowne przywrócenie działalności w tym budynku placówki Poczty Polskiej; możliwość zrobienia w środku małego muzeum poczty(np. tylko z działalności poczty w regionie Gór Sowich-jako oryginalna ciekawostka turystyczna), skansenu, z dawnymi maszynami telegraficznymi, pocztówkami-w tym wydanie serii nowych pocztówek z dawnymi zdjęciami Kamionek i okolic, regionu itd.
• W budynku nr 30 możliwość wyeksponowania jego zabytkowej elewacji a także pomysł na zorganizowanie w nim np. punktu gastronomicznego, lub punktu informacyjnego dotyczącego okolicznych sztolni- jedna znajduje się tuż za budynkiem, tablice informacyjne.
• Przywrócenie działalności fabryki; możliwość zrobienia muzeum lub wystawy poświeconej działalności i rozwojowi przemysłu włókienniczego w Kamionkach i okolicy na przestrzeni lat.
• W budynku nr 6 zaproponować odnowienie elewacji z zachowaniem oryginalnej cegły, dachówki, okiennic z kaflowymi parapetami; możliwość zorganizowania tu małej działalności agroturystycznej, z możliwością noclegu, kuchnia regionalna, wypadów na szlaki górskie, wycieczki szlakiem sztolni, możliwość hodowli w pobliskiej stajni koni lub kucyków i wykorzystanie ich do turystyki-tu pobliskie pola, możliwość stadniny, wybiegu dla koni, nauka jazdy konnej. Opiekowania się końmi, przejazdy bryczką po okolicy.
• Ujednolicenie płotów po obu stronach ulicy Górskiej; drewniany płot po lewej stronie ulicy usunąć i postawić nowy, na wzór oryginalnego, pochodzącego z początku XXw., płotu, znajdującego się po prawej stronie przy domu nr 30.
• Intensyfikowanie reklamy walorów turystycznych: promocja wsi powinna obejmować stworzenie folderów przedstawiających okolicę i rozpowszechnianie ich w instytucjach publicznych. Dość tanią metodą rozpowszechniania folderów jest rozwożenie ich przez mieszkańców „przy okazji” prywatnego lub służbowego wyjazdu. Urząd gminy powinien posiadać dokładną inwentaryzację zasobów kwaterunkowych. Jednocześnie wskazane byłoby przystąpienie do istniejącego regionalnego banku danych turystycznych; jeżeli nie ma takiej bazy, można zastanowić się nad jej stworzeniem.
• Kształtowanie zabudowy o walorach architektoniczno – estetycznych harmonizujących z krajobrazem.
• Dobrym pomysłem byłoby utworzenie sanatorium lub też domków wypoczynkowych na wzór leśniczówek okresu XIX/XX w.
• Tworzenie gospodarstw agroturystycznych. Wymagają one zaangażowania ze strony gminy, która kreując i wspierając takie działania przyczyni się do wzrostu zamożności mieszkańców wsi oraz wielofunkcyjnego rozwoju wsi. Realizacja zadań inwestycyjnych wymaga dużych nakładów finansowych. Stąd też istnieje konieczność pozyskania ich, w zależności od rodzaju zadania inwestycyjnego, inwestycyjnego innych źródeł. Takimi mogą być m. in.: Fundusz Rozwoju Turystyki, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa czy podmioty gospodarcze („sponsoring”).
• Z uwagi na rosnące zapotrzebowanie na zdrową żywność można byłoby zastanowić się nad ekologiczną produkcją artykułów spożywczych i sprzedaży ich w restauracjach czy małych sklepikach na terenie wsi; Bliskość rynków zbytu i czystość środowiska może przyczynić się do rozwoju takiej produkcji.
• Duża lesistość okolicy wpływa na jej atrakcyjność, daje to możliwość przyciągnięcia turystów poprzez stworzenie nowych tras rowerowych.
• Wieś Kamionki mogłaby być etapem ścieżki edukacyjnej „Śladami hitlerowskich sztolni” czy „Kościoły Dolnego Śląska”.
• Organizowane są festyny o zasięgu lokalnym, należałoby pomyśleć o podniesieniu rangi imprez np. folklorystycznych jako produktu skierowanego do turystów.

13. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 14-18.
14. Ibidem, s. 30-31.
15. K Krzyżanowski, D. Wójcik, Podziemny świat Kamionek, Pieszyce 2007, s. 5.
16. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 37.
17. Ibidem, s. 38.
18. Ibidem, s. 46.
19. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 49- 50;89.
20. Ibidem, s. 52- 54.
21. H. Kwiatkowski, Ziemia…, s. 87.
22. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 57.
23. H. Kwiatkowski, Ziemia…, s. 89.
24. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 59-62.
25. Ibidem, s. 67-68.
26. H. Kwiatkowski, Ziemia…, s. 89.
27. Ibidem, s. 91.
28. H. Kwiatkowski, Ziemia…, s. 91.
29. Ibidem, s. 89.
30. APWr, Akta Komisji Generalnej Rejencji Wrocławskiej, sygn. I/ 10255, Dienstablozung der Bauern von Steinkunzendorf 1844–45.
31. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 124.
32. H. Kwiatkowski, Ziemia…, s. 95.
33. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 118.
34. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod. red. B Chlebowskiego, W. Wawelskiego, T. XI, Warszawa 1880.
35. J.G.Knie, Alfabetisch-statistisch-topografische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der Königlich Preussischen Provinz Schlesien, Breslau 1845.
36. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 124- 125.
37. K Krzyżanowski, D. Wójcik, Podziemny świat Kamionek, Pieszyce 2007, s. 7.
38. B. Dolata, Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939- 1945. Wybrane miejsca bitew, walki i akcji bojowych, Warszawa 1977.
39. Dolny Śląsk. Monografia historyczna, pod red W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006, s. 641-642.
40. H. Kwiatkowski, Ziemia…, s. 95.
41. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 133- 136.
42. K Krzyżanowski, D. Wójcik, Podziemny świat Kamionek, Pieszyce 2007, s. 7.
43. Dolny Śląsk. Monografia historyczna, pod. red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006, s. 714.
44. APWr, PUR, sygn 1257, Wykazy osób przesiedlających się na ziemie odzyskane.
45. APWr, WKŻ na Dolny Śląsk, sygn. 9, Protokoły i sprawozdania KŻ w Dzierżoniowie i Pieszycach 1945–1948, s. 8.
46. APWr, WKŻ na Dolny Śląsk, sygn. 7, Wykazy repatriantów zarejestrowanych w Dzierżoniowie 1946–1948
47. Dolny Śląsk. Monografia historyczna, pod. red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006, s. 735.
48. M. Goliński, J. Kęsik, L. Ziątkowski, Pieszyce…, s. 220.
49. Rocznik statystyczny województwa dolnośląskiego 2000, T. 2, Wrocław 2000, s. 27.
50. Ibidem, s. 37.
51. Ibidem, s. 87.

52. Z. Borcz, Architektura wsi, Wrocław 2003, s.15
53. Ibidem, s. 19
54. H. Kwiatkowski, Dzierżoniów i okolice. Wycieczki po naszej, małej ojczyźnie. Dzierżoniów 2000, s. 85.
55. ibidem, s. 89.
56. Krzyżanowski, D. Wójcik, Podziemny świat Kamionek, Pieszyce 2007, s. 24- 50.

Bibliografia

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

• Archiwum Państwowe we Wrocławiu

– Akta Komisji Generalnej dla Prowincji Śląskiej we Wrocławiu
– Państwowy Urząd Repatriacyjny we Wrocławiu - akta z lat 1945-1951
– Akta Wojewódzkiego Komitetu Żydowskiego na Dolny Śląsk

LITERATURA

Borcz Z., Architektura wsi, Wrocław 2003.
Dolata B., Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939- 1945. Wybrane miejsca bitew, walk i akcji bojowych, Warszawa 1977.
Dolny Śląsk. Monografia historyczna, pod. red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 2006.
Goliński M., Kęsik J., Ziątkowski L., Pieszyce od czasów najdawniejszych do końca XX wieku, Toruń 2002.
Knie J.G., Alfabetisch-statistisch-topografische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der Königlich Preussischen Provinz Schlesien, Breslau 1845.
Krzyżanowski K., Wójcik D., Podziemny świat Kamionek, Pieszyce 2007.
Kwiatkowski H., Dzierżoniów i okolice. Przewodnik turystyczny po mieście i okolicy, Dzierżoniów 1988.
Kwiatkowski H, Dzierżoniów i okolice, wycieczki po naszej małej ojczyźnie,
Dzierżoniów 2000.
Kwiatkowski H., Ziemia dzierżoniowska w dziejach Polski i Europy, Dzierżoniów 1996.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. 11, pod red.
B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego, Warszawa 1880.
Rocznik statystyczny województwa dolnośląskiego 2000, T. 2, Wrocław 2000.